یک نقاشی آبرنگ یا آب مرکب خوب انجام می‌دهید اما ناگهان مشاهده می‌کنید کاغذ پیچ می‌خورد، تغییر شکل می‌دهد و مشکل شروع می‌شود، آماده سازی کاغذ آبرنگ یا همان شاسی کشی کاغذ راه حل این مشکل است. البته شرایط و روش‌های مختلفی دارد که در این آموزش به آن‌ها می‌پردازیم.
آماده سازی کاغذ آبرنگ برای یک نقاشی حرفه‌ای بسیار اهمیت دارد، به همین علت در ترم دوم آموزش آبرنگ این موضوع را مطرح میکنم. البته این آماده سازی بستگی به نوع نقاشی آبرنگ شما دارد، که صحبت خواهم کرد.
اگر امکان تماشای فیلم را ندارید، مقاله زیر چکیده آن است و می‌توانید آن را در کمتر از ۵ دقیقه مطالعه کنید:
آماده سازی کاغذ آبرنگ یا شاسی کشی کاغذ یعنی چه؟
وقتی کاغذ در محیط مرطوب قرار می‌گیرد یا خیس می‌شود، منبسط می‌شود و سمت دیگر که خشک مانده است باعث خم شدن و پیچ خوردن کاغذ می‌شود.
این واکنش باعث می‌شود کنترل جریان رنگ و آب مشکل شود، یعنی رنگ در قسمت فرو رفته و گودی کاغذ جمع شود، حوضچه‌های کوچکی تشکیل شوند و شما این تغییر را نخواهید.
برای حداقل کردن این واکنش و صاف ماندن کاغذ، نقاشان حرفه‌ای آبرنگ کاغذ آبرنگ خود را خیس می‌کنند و شاسی کشی می‌کنند، که به آن آماده سازی کاغذ آبرنگ می‌گویند.
البته قبل از آماده سازی کاغذ آبرنگ انتخاب کاغذ مناسب آبرنگ اهمیت زیادی دارد که در مقاله و فیلم انواع کاغذ آبرنگ صحبت کرده‌ام، ولی دو قانون کلی وجود دارد:
- کاغذهای آبرنگ سبک‌تر از ۳۰۰ گرم (140 پوند یا 300 گرم در متر) نیاز به شاسی کشی دارند، یعنی هر چه کاغذ نازک و سبک‌تر باشد میزان تغییر فرم بیشتر است.
- کاغذهای دست ساز آبرنگ تغییر فرم کمتری دارند، چون تار و پود پنبه در هنگام ساخت کاغذ آبرنگ تغییر فرم و اعوجاج خود را انجام داده‌اند، ولی کاغذهای ماشینی چون تار و پود کتان منظمی دارند، بعد از خیس شدن این نظم کمی به هم می‌خورد و علاوه بر تغییر فرم باعث می‌شود رنگ و آب در نقاط مختلف کاغذ با سرعت متفاوت خشک شود و لکه روی نقاشی ایجاد شود.
نقاشان آبرنگ روش‌های مختلفی برای آماده سازی کاغذ آبرنگ ابداع کرده‌اند و استفاده می‌کنند، اصول همه آن‌ها یکسان است و تفاوت جزئی دارد، ما روش مرسوم شاسی کشی با آب چسب را مرحله به مرحله برای شما انجام می‌دهیم و سایر روش‌ها را هم اشاره میکنم.
و در آخر یک نتیجه گیری میکنم، که آیا آماده سازی کاغذ آبرنگ با روش‌های گفته شده همیشه لازم است؟
اصول کلی شاسی کشی کاغذ آبرنگ:
در تمام روش‌های ابداعی در بین نقاشان آبرنگ آماده سازی کاغذ آبرنگ در دو مرحله انجام می‌شود؛
۱- خیس کردن کاغذ (کاملاً خیس کردن دو طرف کاغذ، مرطوب کردن منظور نیست)
۲- کشیدن کاغذ (منظور از کشیدن، ثابت کردن چهار طرف کاغذ روی سطح کار، به طوری که کاغذ کاملاً صاف باشد)
۱– شاسی کشی کاغذ با روش مرسوم آب چسب:
این روش اصلی‌ترین روش آماده سازی کاغذ در بین نقاشان آبرنگ است، البته شرایطی دارد که در ادامه توضیح می‌دهم.
وسایل لازم برای آماده سازی کاغذ با آب چسب:
- کاغذ آبرنگ یا کاغذ طراحی مانند الر و اشتنباخ هم امکان پذیر است.
- آب چسب یا نوار چسب آبرنگ (چسب‌های مخصوص که در پست برای بسته بندی استفاده می‌شود)
- سینی آب، اسپری آب یا قلم مو برای خیس کردن کاغذ
- تخته چوبی یا شاسی چوبی برای شاسی کشی کاغذ
- تکه کوچکی ابر
نحوه آماده سازی کاغذ با آب چسب:
همان‌طور که متوجه شدید، کار خیلی آسان است. کاغذ را خیس می‌کنیم، اگر امکان استفاده از سینی را ندارید اسپری آب را به دو طرف کاغذ بزنید و کاغذ را روی تخته قرار دهید. با انگشت و دست روی سطح کاغذ نکشید، از قلم مو یا ابر نرمی برای صاف کردن کاغذ استفاده کنید.
کمی صبر کنید، برای کاغذهای ۱۵۰ گرم مانند استفاده از مقوای اشتنباخ برای آبرنگ، تا ۳ دقیقه می‌توانید صبر کنید و کاغذهای سنگین‌تر ۳۰۰ گرم ۵ تا ۸ دقیقه می‌توانید صبر کنید.
سپس آب چسب را با ابری کمی خیس کنید و سعی کنید به‌صورت چرخشی چهار طرف کاغذ را بچسبانید. هر طرف را که چسباندید می‌توانید با ابر نرم یا قلم مو سطح کاغذ را صاف کنید تا هوایی زیر آن نفوذ نکند.
کار تمام است، می‌توانید با دستمال یا حوله خیسی سطح کاغذ را با فشار دادن بگیرید. نقاشی را شروع کنید، البته این آماده سازی کاغذ را می‌توانید برای روز‌های بعد نیز انجام دهید، کاغذ شما صاف می‌ماند.
بعد از نقاشی، دقت داشته باشید که آب چسب از کاغذ شما راحت جدا نمی‌شود پس حاشیه را آماده برش بگذارید. با کاتر یا تیغ حاشیه را برش دهید و کاغذ را جدا کنید.
از روی تخته نیز چسب را به آرامی جدا کنید، اگر چسب جدا نشد کمی آن را خیس کنید و با چاقو یا تیغ جدا کنید.
نکات مهم در آماده سازی کاغذ با آب چسب:
این نکات بسیار مهم هستند و برخی از آن‌ها در سایر روش‌ها نیز مشترک است، پس همه را در همین بخش می‌گویم؛
- از ابر مشترک برای خیس کردن آب چسب و کاغذ استفاده نکنید، این کار باعث پخش چسب روی سطح کاغذ می‌شود.
- کاغذ را کاملاً با آب سرد خیس کنید.
- آب چسب را خیلی خیس نکنید تا چسب آن از بین نرود.
- در برخی منابع گفته می‌شود کاغذ آبرنگ را کامل بشویید، اما این کار را طولانی مدت انجام ندهید زیرا آهار ژلاتین کاغذ آبرنگ از بین می‌رود و کاغذ ضعیف می‌شود.
- تخته را برای خشک شدن کاملاً صاف و افقی قرار دهید، گذاشتن تخته به‌صورت شیب دار باعث می‌شود کاغذ یکدست خشک نشود.
- تخته شاسی کشی بهتر است از چوب یا شاسی فومی باشد، تلق‌های صاف، شیشه و صفحات صیقلی باعث می‌شود چسب از سطح کاغذ جدا شود.
۲- آماده کردن کاغذ آبرنگ با تخته، شاسی کشی:
روال کلی کار گفتیم که یکسان است، پس مراحل را خلاصه می‌گویم. البته تخته شاسی کشی را در ایران مشاهده نکرده‌ام، مراحل را توضیح می‌دهم، اگر شخصی تمایل داشت، می‌تواند آن را بسازد.
این تخته مشابه یک تخته طراحی است، تنها تفاوت وجود شیار روی لبه یا جلوی آن است.
کاغذ را خیس می‌کنیم و روی تخته قرار می‌دهیم.
سپس نوارهای لاستیکی را با فشار وارد شیارهای تخته می‌کنیم. سطح کاغذ را هم باید دقت کنید که صاف باشد.
کار تمام است، نقاشی را شروع می‌کنیم.
ایراد این روش این است که برای کاغذهای خیلی ضخیم و گرم بالا مناسب نیست، البته این کاغذها هم کمتر به شاسی کشی نیاز دارند.
۳- آماده کردن کاغذ با منگنه روی بوم یا تخته:
این روش را در بین برخی نقاشان آبرنگ مشاهده کرده که تکنیک خیس در خیس با درجه خیسی زیاد کار می‌کنند، البته ایراداتی به این روش وارد است که در انتها بیان میکنم.
کاغذ را خیس می‌کنیم و روی تخته یا بوم نقاشی خالی قرار می‌دهیم.
سپس لبه‌های کاغذ را به کناره بوم یا روی تخته منگنه می‌کنیم، مانند بوم نقاشی.
باید دقت کنید کاغذ کاملا صاف باشد، بعد از خشک شدن کاغذ آماده است. برای امتحان تصمیم گرفتم روی این مقوا معمولی که با این روش شاسی کشی کردم، نقاشی آبرنگ ساده‌ای انجام دهم.
کاغذ در هنگام نقاشی و خیس شدن زیاد تغییر فرم داشت و نسبت به روش آب چسب ضعیف‌تر بود ولی تا حدی ثابت و صاف قرار گرفته بود.
مزیت این روش این است که برای تکنیک خیس در خیس، نقاشان رطوبت مناسب را با دست زدن پشت کاغذ بوم متوجه می‌شوند. اما ایرادات زیادی دارد؛
۱- منگنه مانند آب چسب یا تخته شاسی کشی، نمی‌تواند لبه‌های کاغذ را یکسان و کامل ثابت نگاه دارد.
۲- دردسر این روش زیاد است، چون بعد هر سری نقاشی باید منگنه‌ها را کامل جدا کنید تا تخته یا بوم برای نقاشی بعدی آماده باشد.
۴- آماده کردن کاغذ آبرنگ با چسب کاغذی:
این روش خیلی ساده است، ولی در اصل شاسی کشی به حساب نمی‌آید، زیرا کاغذ فقط ثابت می‌شود اما کشیده نمی‌شود.
در این روش برخلاف ۳ روش قبلی کاغذ را خیس نمی‌کنیم. کاغذ را روی تخته (ترجیحا پلاستیکی) قرار می‌دهیم و چهار طرف آن را با چسب کاغذ می‌پوشانیم.
این روش سریع است، اما برای نقاشی آبرنگ خیلی خیس مناسب نیست؛ اگر کاغذ آبرنگ شما از ۳۰۰ گرم کمتر باشد. کاغذهای ۲۰۰ گرم به بالا را در این روش برای نقاشی‌های با رطوبت متوسط می‌توانید استفاده کنید، در روش اول کاغذهای معمولی تحریر را هم می‌توانید شاسی کشی کنید، که در این روش امکان پذیر نیست.
در هنگام کار کاغذ کمی ممکن است منبسط شود، اما پس از خشک کردن با سشوار یا گذشت زمان مجدد صاف خواهد شد.
راه ساده‌تری بدون شاسی کشی کاغذ وجود دارد؟
دو راه حل سریع دیگر وجود دارد، چون ۳ روش اصلی (روش چهارم سریع است) که در بالا برای آماده کردن کاغذ آبرنگ توضیح دادم، روش‌هایی هستند که نیاز به صرف زمان قبل از نقاشی دارد. اما اگر شما قصد نقاشی سریع یا نقاشی خارج از محیط خانه یا استودیو داشته باشید چه؟
۱- استفاده از بلوک آبرنگ:
اینکه بلوک آبرنگ چیست؟ را بعد مفصل بیان میکنم، اما یکی از راه‌های سریع نقاشی آبرنگ بدون شاسی کشی استفاده از بلوک آبرنگ است. بلوک آبرنگ کاغذهای به هم چسبیده هستند یعنی از چهار طرف روی هم ثابت شده‌اند.
البته برخی باور دارند که در بلوک آبرنگ کاغذها از قبل کشیده شده‌اند که این باور اشتباه است، بلوک آبرنگ مانند روش چهارم است، اما چون ضخامت و گرم کاغذها روی هم زیاد است و خوب چسبیده شده‌اند، تغییر فرمی در کاغذ مشاهده نمی‌کنید.
اما این روش دو ایراد دارد؛
- برای نقاشی بعدی باید حتماً نقاشی کاغذ رویی تکمیل شود تا بتوانید آن را جدا کنید. (ایراد مهم نیست؟ به هر حال مهم است)
- بلوک آبرنگ خیلی راحت در ایران پیدا نمی‌شود و اندازه‌های متنوعی نسبت به کاغذی که خودتان برش می‌دهید ندارد.
۲- استفاده از تخته آبرنگ:
شرکت‌های تولید کننده کاغذ آبرنگ، علاوه بر کاغذ وسیله‌ای با عنوان تخته آبرنگ (watercolor board – aquabord) تولید کرده‌اند. این تخته مخصوص شامل یک کاغذ آبرنگ است که روی تخته‌ای مشابه فوم برد چسبیده شده است. به دلیل ضخامت تخته کاغذ در هنگام نقاشی آبرنگ تغییر حالت نمی‌دهد.
این تخته از کاغذ جدا نمی‌شود و همان‌طور قاب گرفته می‌شود یا تحویل مشتری می‌شود و ظاهر زیبایی دارد.
این روش هم دو ایراد دارد؛
قیمت این تخته مخصوص آبرنگ خیلی بیشتر از کاغذ کتان آبرنگ است. (خود کاغذ آبرنگ قیمت کمی ندارد!)
اگر بلوک آبرنگ را کمیاب فرض کنیم، تخته آبرنگ خیلی کمیاب‌تر است. البته طبیعی است، وسیله مرسومی نیست، بیشتر نقاشان از ۴ روش بالا استفاده می‌کنند که هزینه کمتری دارد.
نتیجه گیری؛ آیا آماده سازی کاغذ آبرنگ همیشه لازم است؟
نه، هیچ اجباری در شاسی کشی و آماده کردن کاغذ آبرنگ وجود ندارد. دو حالت وجود دارد که شما تمایلی به شاسی کشی نداشته باشید:
۱- تغییر فرم کاغذ یا لکه شدن برایتان مهم نباشد، نقاشان زیادی می‌شناسم که این حالت را زیبا می‌بینند.
۲- خیلی از تکنیک خیس در نقاشی خود استفاده نمی‌کنید.
کاری که خودم و خانم ناروئی معمولا انجام می‌دهیم را برایتان بیان میکنم، شاید برای شما هم این الگو جواب بدهد. من معمولا داخل دفتر اسکیس که همراهم است، از آبرنگ با تکنیک خیس خیلی استفاده نمی‌کنم یا اگر مجبور بودم برای نواحی رنگ زیاد استفاده کنم، پس از اتمام کار دفتر را بین چند گیره قرار می‌دهم تا برای بعد سطح کاغذ صاف‌تر شود.
نکته مهمی که وجود دارد، من در دفتر اسکیس، نمونه طرح یا ایده‌هایم را طراحی میکنم، پس خیلی برایم اهمیت ندارد. از بین این طراحی‌ها نقاشی یا سفارشی اگر باشد، بعد روی کاغذ آبرنگ حرفه‌ای انجام می‌دهم یا برای اجرای نهایی و رنگ گذاری تحویل شخص حرفه‌ای‌تری یعنی خانم ناروئی می‌دهم. ایشان هم از روی اسکیس اصلی در دفتر، نقاشی نهایی را انجام می‌دهند.
اما خانم ناروئی برای اغلب نقاشی‌های آبرنگ خود از روش چهارم یعنی چسب کاغذی استفاده می‌کنند، چون میزان خیس کردن کاغذ را طبق تجربه می‌دانند و برای نقاشی‌های بزرگ‌تر و خیلی خیس از روش اول یعنی آب چسب استفاده می‌کنند.
پس اول ببینید، در چه مرحله‌ای هستید، چه نقاشی با کدام تکنیک‌های آبرنگ قصد دارید انجام دهید، کاغذتان چه نوعی است، سپس درباره روش آماده کردن کاغذ آبرنگ خود تصمیم بگیرید.
روش‌های دیگر زیادی برای شاسی کشی کاغذ وجود دارد، اما من از بین آن‌ها اصولی‌ترین‌ها را انتخاب کردم. اگر روش بهتری می‌شناسید، حتماً در بخش نظرات با ما و سایر دوستان در میان بگذارید.
بسیار عالی. خیلی عمیق و ریشه ای و پایه ای توضیح دادید.
خواهش میکنم خانم مجیدی، خوشحالم که مفید بوده
درود چرا فیلم نمیشه دید
سلام فیلم این قسمت هنوز آپلود نشده است
سلام استاد
بینهایت سپاسگذارم از اموزشهای بینظیرتون
سلام خانم هاشمی ممنون از نظر لطفتون
سلام. عااالی بینهایت ممنون
سلام ممنون از شما خانم میرزااسدی
من از آب چسب استفاده میکنم ولی کاغذ میترکه ، باید چیکار کنم؟ ممنونم از آموزشای عالیتون
احتمالا کاغذ را زیاد می‌کشید، باید ملایم با ابر نرمی کاغذ را در جهات تار و پود کاغذ صاف کنید
سلام من نقاشی آبرنگ را انجام دادم با چسب چوب زدیم رو تخته الان وسط نقاشی چروک شده چکار کنم که چروک از بین بره؟ ممنون میشم پاسخ دهید
سلام توصیه خاصی نمی‌توانم بکنم، از نظر من راه خاصی نداره حتی گذاشتنش در محیط مرطوب هم به نقاشی آسیب می‌زنه.
ببخشید کاغذی که نقاشی شده رو میشه دوباره خیس کرد تا تاب روی کاغذ از بین بره؟
ممنون از اطلاعات مفیدتون
نه، هم برای نقاشی آبرنگ این کار مناسب نیست و هم تار و پود کتان کاغذ فرم گرفته است.
ممنونم عالی بود..برای من که تو خونه کار میکنم آموزش ندیدم و علاقه دارم…
خواهش میکنم، خوشحالم که برای نقاشی آبرنگتون کاربردی بود